Γιατί να είμαστε αισιόδοξοι;

Υπάρχει αισιοδοξία, στην Ευρώπη για την πορεία της οικονομίας και για έξοδο από την κρίση; Τουλάχιστον στα δημοσιεύματα, υπάρχει κάποια αισιοδοξία. Από πού εκπορεύεται, όμως αυτή η αισιοδοξία, είναι δύσκολο να εντοπιστεί.

Κατ αρχήν πρέπει να μνημονεύσουμε ως πηγή αισιοδοξίας τη δήλωση που έκανε από τον Ιούλιο ο Μάριο Ντράγκι, ότι θα κάνει ότι χρειαστεί για να πεισθούν όλοι ότι το ευρώ είναι μη αναστρέψιμο. Μπορείνα χρειάστηκαν 6 μήνες, αλλά αυτή η δήλωση, συνοδεύτηκε από ενέργειες και επομένως έχει πλέον αξιοπιστία. Ο Ντράγκι και η ΕΚΤ θα κάνουν ότι χρειαστεί, κι αυτό είναι πηγή αισιοδοξίας.

Μια δεύτερη πηγή αισιοδοξίας, είναι το γεγονός οτι τα επιτόκια στα δεκαετή ιταλικά ομόλογα έχουν μειωθεί, από 6,4% σε 4,2% και τα ισπανικά επιτόκια έχουν μειωθεί από 7,4% σε 4,9% μετά και από τις παρεμβάσεις της ΕΚΤ, ενώ και τα χρηματιστήρια έχουν ανακάμψει από τότε. Αυτό όμως συνοδεύτηκε με ύφεση, ελεγχόμενη στις περισσότερες χώρες και με αύξηση της ανεργίας σε όλη την Ευρώπη. Μήπως απλά έχουν κουραστεί οι αναλυτές από τη διαρκή κρίση και κίνδυνο από το ευρώ και είναι απλώς μια ψυχολογική ανάπαυλα; Γιατί η οικονομική κίνηση και δραστηριότητα είναι αναιμική και οι πολιτικές πρωτοβουλίες είναι πολύ αργές, επομένως κανείς δεν μπορεί υπεύθυνα να βεβαιώσει ότι οι κίνδυνοι για το ευρώ είναι παρελθόν. Ούτε ο πιο αισιόδοξος.

Επομένως γιατί δεν υπάρχουν πλέον τόσα δημοσιεύματα, για κίνδυνο διάλυσης της ευρωζώνης; Η απομόχλευση των ισολογισμών των τραπεζών έχει προχωρήσει και έχουν επομένως μειωθεί οι συστημικοί κίνδυνοι για κατάρρευση τραπεζών. Κανείς δεν ξέρει όμως αν έχουν σταθεροποιηθεί και οι καταθέσεις των περιφερειακών τραπεζών, αν και κάτι τέτοιο φαίνεται, από την έλλειψη ανησυχητικών ειδήσεων.

Από δημοσιονομική άποψη, φαίνεται ότι σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, έχει εφαρμοστεί μια εκδοχή  του γερμανικού σχεδίου Ατζέντα 2010, με λιτότητα, εντιμότητα στους προϋπολογισμούς και αλλαγές στο εργατικό δίκαιο, ώστε να καθησυχάσουν τους επενδυτές. Πάντως δεν αναμένεται καμιά δυναμική ανάπτυξης στην ευρωπαϊκή οικονομία, άρα η όποια αισιοδοξία προφανώς περιορίζεται στις ελπίδες ανάκαμψης των ΗΠΑ και της Κίνας. Αν το ρίξουμε πάλι στην ψυχολογία, ενδεχομένως να έχουμε απλώς μια παράταση του εορταστικού κλίματος για τη νέα χρονιά.

Κανείς βέβαια δεν βάζει νέες παραμέτρους στο τραπέζι, όπως την Ιαπωνία, αλλά όλοι υποθέτουν πως ότι ήταν σταθερό στο παρελθόν, όπως τα χαμηλά ιαπωνικά επιτόκια, παρά το μεγάλο χρέος, θα διατηρηθούν.

Στο πολιτικό επίπεδο, στην Ευρώπη έχουμε αναβίωση και της ξενοφοβίας και της ακροδεξιάς, με διάφορες μορφές και όχι μόνον στην Ελλάδαμε τη Χρυσή Αυγή, αλλά και στη Γαλλία με το ποσοστό της κόρης Λε Πέν και στην Ουγγαρία, κι αυτό επιβεβαιώνει ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίση. Στο παρελθόν υπήρχε ένα όραμα, μιας ενωμένης Ευρώπης, στηριγμένη στις ιδέες που κατάγονταν από τη γαλλική επανάσταση, μιάς δίκαιης και ισότιμης ένωσης κυρίαρχων κρατών, τα οποία θα μοιράζονταν τη δημοκρατία και την ευημερία.

Η κρίση του ευρώ όμως μας προσγείωσε σε κάτι ολότελα διαφορετικό. Μακριά από τις φιλοδοξίες του Μάαστριχτ το 1992 και την απόφαση για υιοθέτηση του ευρώ το 1999, το 2008 η Γερμανία με την Άνκελα Μέρκελ επέμενε ότι δεν υπάρχει Ευρώπη ούτε ΕΕ, αλλά η κάθε χώρα έπρεπε να αντιμετωπίσει την κρίση μόνη της. Μετά από 4 χρόνια με αυτή την πολιτική, η Ευρώπη έχει γίνει ένα ιεραρχημένο σύνολο, με τη Γερμανία επικεφαλής, και όλες οι χώρες έχουν καταταγεί με άλλο κριτήριο: Δανειστές και δανειζόμενοι, με τους δανειστές να ασκούν την οικονομική πολιτική και οι δανειζόμενοι να υπακούουν στις εντολές, παραχωρώντας την κυριαρχία τους.

Μέσα σε 4 χρόνια, οι χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας έμαθαν με τραγικό τρόπο, ότι έχουν υποβιβαστεί σε χώρες του τρίτου κόσμου, οι οποίες όταν δεν έχουν αρκετά συναλλαγματικά διαθέσιμα, μπορεί να χρεοκοπήσουν, ενώ οι αναπτυγμένες χώρες, έχοντας το δικό τους νόμισμα, δεν μπορούν να χρεοκοπήσουν γιατί μπορούν να τυπώσουν όσο χρήμα τους χρειάζεται. Η Γερμανία σήμερα παίζει στην Ευρώπη, το ρόλο που έπαιξε στη Λατινική Αμερική το ΔΝΤ, πριν από μια δεκαετία. Τίποτα όμως δεν είναι ίδιο όπως πριν από μία ή δύο δεκαετίες.

Τότε δεν θα περνούσε από το μυαλό ενός οίκου αξιολόγησης να υποβαθμίσει τις ΗΠΑ από την κατηγορία ΑΑΑ. Ούτε θα μπορούσε η αγορά να σκεφτεί να απειλήσει την Ιαπωνία, η οποία εδώ και χρόνια, ρίχνει διαρκώς νέο χρήμα στην αγορά για να τροφοδοτήσει την ανάπτυξη και να μειώσει την ανεργία. Τώρα έχει το εμπάργκο της Κίνας στα ευγενή μέταλλα που χρειάζονται στη βιομηχανία της, έχει αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο και μείωση των εξαγωγών της. Επομένως το να κόβει διαρκώς Γέν δεν μπορεί να συνεχιστεί και ήδη το δημόσιο χρέος είναι στο 240%.

Έχουμε επομένως, ΗΠΑ και Ιαπωνία και Ευρώπη να κόβουν χρήμα, ασχέτως των διαφορών μεταξύ τους στο πως το κάνουν, και στους ρυθμούς με τους οποίους το κάνουν. Αν είχαν πλεονασματικά εμπορικά ισοζύγια, και επομένως όλοι ήθελαν τα χρήματά τους, το σχήμα θα ισορροπούσε. Αλλά όταν δεν βρίσκονται σε ανάπτυξη αλλά σε ύφεση και παρόλα αυτά κόβουν χρήμα, τότε πληρώνουν τα παλαιά χρέη με νέα δάνεια και επομένως ακολουθούν ένα σχήμα Πόντζι, το οποίο αν δεν τροφοδοτείται με όλο και περισσότερα δάνεια, θα καταρρεύσει. Η κατάληξη ενός σχήματος πόντζι είναι να καταρρεύσει γιατί δεν μπορεί να διατηρηθεί για πάντα.

Και ήδη τα χρέη όλων των χωρών και όχι μόνον αυτών που αναφέραμε, μεγαλώνουν. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, ενώ το 1980 οι 18 μεγαλύτερες οικονομίες του ΟΟΣΑ είχαν χρέη στο 160% του ΑΕΠ τους, το 2011 είχαν χρέος στο 321%. Πόσο μπορεί αυτό να διατηρηθεί; Κανείς δεν ξέρει και το χαρακτηριστικό των σχημάτων πόντζι, είναι να καταρρέουν χωρίς προειδοποίηση.